یادداشت مجید وفایی فرد مدیرمرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران بمناسبت هفته پژوهش 25آذرماه 1399
و گزارشی از فعالیتهاودستاوردهای پژوهشی و فناورانه مرکز
امروزه اقتصاد دانش بنیان، کلید توسعه رقابت پذیری ملی در سطح بین المللی است که دستیابی به اهداف اقتصاد مقاومتی به ویژه در حوزه اشتغال نیروهای تحصیل کرده و جوان را محقق می کند. یکی از شاخص های برنامه توسعه اقتصاد دانش بنیان شاخص جهانی نو آوریGll است که به صورت سالانه منتشر می گردد و خوشبختانه در ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی نیز بعنوان یکی از ابزارهای پایش تعیین شده است.
براساس نسخ اخیر گزارش شاخص جهانی نوآوری وضعیت این شاخص در ایران در بین بیش از 120کشور روند رو به رشدی در اثر اتخاذ سیاستی های اقتصاد مقاومتی وتوسعه اقتصاد دانش بنیان داشته و از رتبه 120 در سال 2014 به 75 در طی 3 سال بعد ارتقاء یافته است که کشور را در میان اقتصادهای با بیشترین رشد در زمینه نوآوری و نیز پیشرو در نوآوری در منطقه آسیای جنوبی و مرکزی بعد از کشور هند قرار می دهد.هرچند رتبه 75 با توجه به ظرفیت های ملی و توانمندی های نوآورانه، نشان دهنده واقعیت کشور نیست لیکن مدل های بین المللی غالبا به دلیل برخی رویکردهای خاص و نیز چالش های موجود در جمع آوری اطلاعات، ابزار دقیقی برای اندازه گیری نیستند.
شاخص مهم دیگر سهم هزینه کرد تحقیق و توسعه از تولید ناخالص داخلی است که متاسفانه چنانچه در نوشتارهای مختلف اینجانب آورده شده علیرغم توسعه و ارتقای کشورهای توسعه یافته در این شاخص در محدوده 5و 4درصد، سهم هزینه کرد تحقیق و توسعه از تولید ناخالص داخلی کشور ناچیز است لیکن بر اساس امار اعلامی طی دوره مذکور از 0.42 درصد به 0.83 درصد و تعداد محققان به بیش از دو برابر (از 91 به 184 هزار نفر) افزایش یافته که این بهبود اگرچه مناسب به نظر می رسد، اما با واقعیت های کشور و هدف گذاری اسناد بالادستی در سیاست های کلی علم و فناوری و نقشه جامع علمی کشور در دست یابی به سهم 4 درصدی تحقیق و توسعه از تولید ناخالص داخلی فاصله معناداری دارد.به عنوان نمونه بر اساس قانون بودجه سالانه کشور سهم تحقیق و توسعه صرفا با تامین دولتی از تولید ناخالص داخلی دست کم1 درصد می باشد که تحقیق و توسعه با منابع بخش خصوصی شرکت های بزرگ دولتی و عمومی را شامل نمی شود.این امر لزوم اصلاح و واقعی سازی آمار و اطلاعات تحقیق و توسعه کشور در مراجع ملی و بین المللی را مضاعف می نماید.
نکته مهم دیگری که در اینخصوص مغفول واقع شده عدم توازن در سهم هزینه کرد تحقیق و توسعه از تولید ناخالص داخلی در بخشهای مختلف اقتصادی است که بدقوارگی رشد پژوهش و توسعه فن آوری در بخشهایی چون صنایع نفت و گاز،معدن،کشاورزی ، صنایع دفاعی و ...را جلوه گر ساخته و چه بسا توجه به این مهم میتواند توسعه متوازن همه بخشها بخصوص بخشهای با مزیت نسبی در اقتصاد کشور را بدنبال داشته باشد.
از دیگر سو باتوجه به اینکه هزینه کرد و فعالیت های تحقیق و توسعه از موضوعات کلیدی مرتبط با رشد و توسعه بازار شرکت ها و موسسات بزرگ و پیشرو تولیدی، صنعتی ومعدنی می باشد، جمع آوری آمار و اطلاعات تحقیق و توسعه شرکتها و موسسات تاثیر قابل توجهی در بهبود آمار و اطلاعات کشور با هدف سیاست گذاری های داخلی ونیز رتبه بندی های بین المللی خواهد داشت.
خوشبختانه با اقدامات خوبی که در معاونت علمی ریاست جمهوری با هماهنگی مرکز آمار ایران که متولی پیمایش تحقیق و توسعه در کشور می باشد انجام شده تمرکز بر تحقیق و توسعه که از مهمترین شاخص های مرتبط با تدوین سیاست های حمایتی از بنگاههای صتعتی و اقتصادی و نیز رتبه بندی های بین المللی حوزه علم، فناوری و نوآوری محسوب می شود مورد تاکید قرار گرفته است .
با آرزوی نیل به جایگاه شایسته و بایسته پژوهش و توسعه فن آوری در کشور بخصوص در بخش معدن و صنایع معدنی
نگاهی به اهم فعالیتهاودستاوردهای پژوهشی و فناورانه مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران(از 97تاکنون)
مجید وفایی فرد مدیر مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران در شرح فعالیتهاودستاوردهای پژوهشی و فناورانه مرکز بمناسبت هفته پژوهش اظهار داشت این مرکز با تجربه قریب به 15 سال در انجام تحقیقات فرآوری در مقیاس آزمایشگاهی و پایلوت و نیز تجربیات ساخت تجهیزات فرآوری و با بهره‌گیری از دانش و تجربه ایجاد شده در حوزه فرآوری مواد معدنی و داشتن فضاهای مناسب آزمایشگاه‌ها، پایلوت، کارگاه ساخت و ... با تجهیزات منحصر بفرد در کشور علاوه بر خدمات و فعالیت‌های تحقیقاتی انجام شده تاکنون بستر مناسبی جهت هدف‌گذاری و انجام فعالیت‌های توسعه‌ای در راستای ایجاد زیست بوم نوآوری (Innovation Ecosystem) و توسعه و ارتقای فن‌آوری‌ها در حوزه فرآوری مواد معدنی و اعتلا از مرکز خدمات به مرکز پژوهش وتوسعه فن‌آوری می‌باشد.
وی اهم فعالیت‌های انجام شده در دوسال اخیر را بطور خلاصه بشرح ذیل بر شمرد:
- توسعه پژوهش‌های کاربردی در حوزه فرآوری مواد معدنی با جذب و انجام بیش از360 پروژه تحقیقاتی و خدماتی از بخش دولتی و خصوصی در زمینه فرآوری انواع مواد معدنی ازمعادن کوچک و بزرگ
- مطالعات بهینه‌سازی فرآوری عناصر نادر خاکی و استراتژیک از کانسنگ آنومالی 5 ساغند در مقیاس آزمایشگاهی و پایلوت (برای اولین بار در کشور برروی حدود 200تن نمونه ) و نیز اجرای پروژه‌های استحصال عناصر اسکاندیوم، ساماریوم و لوتیتیوم از محلول لیچینگ کنسانتره آنومالی 5 ساغند و سایر نمونه‌های معدنی(پیوست 2)
- توسعه تست‌های پایلوت با جذب و انجام50 پروژه تحقیقاتی نیمه صنعتی و خدماتی از بخش دولتی و خصوصی در زمینه مطالعات نیمه صنعتی فرآوری انواع مواد معدنی ازمعادن کوچک و بزرگ.
- آزمایش‌های راه‌اندازی، اصلاح و بهینه‌سازی واحد سیکلون واسطه سنگین سیار طراحی و ساخته شده در مرکز مورد استفاده برای برای فرآوری در معادن کوچک و پرعیارسازی کانسنگ منگنز بوکسیت جاجرم، فلورین، گارنت و ...
- طراحی و ساخت تیکنرهای خمیری در مقیاس بنچ و پایلوت و انجام موفقیت‌آمیز تست‌ها
- شناسايي و امكان‌سنجي فني استحصال تيتانيوم و عناصر نادر خاكي از باطله گل قرمز كارخانه بوكسيت جاجرم در مقياس آزمايشگاهی (پروژه تحقیقاتی مرحوم دکتر شمس الدین وهابی) با همکاری یونیدرو
- مطالعه فرآوری بیتومین استان کرمانشاه به منظور کاهش گوگرد و خاکستر برای تولید آسفالت ویژه در مقیاس آزمایشگاهی
- امکانسنجی شناسائی و حذف انواع گوگرد با هدف افزایش بازیابی و کاهش خاکستر محصول نهایی در ناحیه پروده4 و پروده شرقی طبس
- اجرای پروژه افزایش بازیابی طلا از کانسنگ زرشوران با بهبود شرایط فرآیند اکسیداسیون در مقیاس آزمایشگاهی و بنچ
- همکاری در انجام پژوهش‌های کارشناسی ارشد و دکترای دانشجویان حمایتی معرفی شده از طرف مدیریت پژوهش و آموزش ایمیدرو به تعداد 194 مورد. (تعداد515 مورد شامل171 رساله دکترا و 344 پایان‌نامه کارشناسی ارشد از شهریور 93 تاکنون )
- انعقاد 10 تفاهم‌نامه همکاری با مراکز تحقیقاتی،موسسات، نهادها و... (موارد ردیف‌های 16تا 20) در راستای توسعه ارتباطات وهمکاری‌ها جهت بسترسازی نوآوری باز و گذار از تحقیق و توسعه به ارتباطات و توسعه(R&D – C&D)
- ایجاد ارتباط آزمایشگاهی با مراکز تحقیقاتی وابسته به وزارت صمت و انعقاد تفاهم نامه در راستای عملیاتی شدن سیاست‌های نقشه راه معدن
- انعقاد تفاهم‌نامه با انجمن فولاد، ارایه طرح و انعقاد 3 قرارداد با شرکت فولاد مبارکه و آغاز عملیات اجرایی سه پروژه تحقیقاتی بزرگ ملی به شرح ذیل:
- امکانسنجی استحصال وانادیم از سرباره های فولادسازی شرکت فولاد مبارکه در مقیاس آزمایشگاهی (فاز1) و نیمه صنعتی (فاز 2)
- امکانسنجی فرآوري غبارهای اف تی پی فولادسازی مجتمع فولاد در مقیاس آزمایشگاهی
- اندازه‌گیری و پایش عوامل زیان آور محیط کار شرکت فولاد مبارکه
- انعقاد قرارداد همکاری پژوهشی با معاونت معدنی شرکت فولاد مبارکه اصفهان
- امضای تفاهم‌نامه با خانه معدن و سازمان نظام مهندسی معدن وبرگزاری نشست روسای استانی ایندو نهاد در مرکز در جهت توسعه فعالیتها و استفاده بهینه از پتانسیل‌های مرکز،توسعه فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی و نیز احصاء نیازهای پژوهشی و فن آورانه معادن کوچک و نیز تفاهم نامه با جهاد دانشگاهی با هدف هم افزایی مراکز پژوهشی صنایع معدنی و توسعه تحقیقات در زنجیره تولید فلزات
- اقدام به منظور ثبت مالکیت معنوی دستاوردهای پژوهشی مرکز و اخذ گواهی ثبت اختراع پروژه گل قرمز
- انجام فرایند ممیزی آب در 53 واحد های تابعه ایمیدرو در راستای نقشه راه معدن
- اجرای پروژه استحصال وانادیوم از کنسانتره تیتانیوم کهنوج
- برون‌سپاری آنالیز نمونه های آزمایشگاهی مازاد ظرفیت از طریق سامانه تدارکات الکترونیکی دولت.
- اخذ بالاترین سطح مجوز ارایه خدمات بهداشت حرفه ای آزمایشگاه محیط زیست مرکز و برنامه ریزی و پتانسیل یابی در مرکز با توجه به امکانات موجود و ارائه بسته پیشنهادی اقتصاد و بهره وری سبز در معادن و صنایع معدنی به ایمیدرو با توجه به اهمیت باطله ها و پسماندهای ویژه و لزوم حفظ محیط زیست
- سامان‌دهی فعالیت‌های پژوهشی و توسعه فن‌آوری با اخذ پروانه‌های پژوهش و فنی و مهندسی از مراجع ذیربط
دکتر وفایی فرد همچنین با اشاره به نقش‌آفرینی مرکز در فرایند اکتشاف پهنه‌های اکتشافی ایمیدرو بعنوان بازوی خدمات آزمایشگاهی با انجام حدود130هزار آ نالیز شامل: خردایش، نرمایش، آنالیز ICP-Mass ، ICP-OES،آنالیز طلا، مطالعات کانی‌شناسی، XRF،XRD، شیمی تر و گوگرد و ارائه خدمات به بخش خصوصی به میزان حدود 50 هزارآنالیز را از دیگر خدمات تخصصی آزمایشگاهی مرکز عنوان کرد
وی اهم افتخارات و دستاوردهای مرکزدر بخش خدمات و پژوهش و فن آوری در سطح ملی در دو سال اخیر را بشرح زیر عنوان نمود:
- کسب رتبه سوم در ارزیابی عملکرد شبکه آزمایشگاهی فن‌آوری های راهبردی کل کشور از سوی معاونت علمی و فن‌آوری ریاست جمهوری در سال 97 و 99 در بین بیش از 300آزمایشگاه کشور
- معرفی بعنوان طرح برتر پژوهشی کشور از سوی وزارت علوم در بخش ارتباط با صنعت و دانشگاه (طراحی و ساخت تیکنرهای خمیری پایلوت) با همکاری دانشگاه تهران در سال 97
- معرفی بعنوان طرح برتر وزارت صمت در جشنواره پژوهش سال 97 (طرح ارزیابی زیست محیطی استفاده از گزنتاتها در فرایند فلوتاسیون کانیهای معدنی)
- اخیرا معرفی بعنوان طرح برتر وزارت صمت در جشنواره پژوهش سال99(شناسایی و امکانسنجی فنی استحصال تیتانیوم و عناصر نادر خاکی از باطله کارخانه فراوری بوکسیت جاجرم)